Pali and Sanskrit

สมัยเด็กๆ ผม (และน่าจะคนอื่นๆ ด้วย) ก็รับทราบจากแบบเรียนว่าภาษาบาลีและสันสกฤตเป็นภาษาที่ใช้ในสมัยของพระพุทธเจ้า โดยศาสนาพุทธใช้ภาษาบาลีที่เข้าถึงมวลชนมากกว่า และภาษาสันสกฤตมีตัวอักษรมากกว่าภาษาบาลี เช่น ฤ ฤา อะไรแบบนี้ (ต้องท่องไปสอบ) พอโตขึ้นมาไม่ได้ประกอบอาชีพด้านภาษา และไม่ได้หาเรื่องไปค้นต่อ ความรู้เรื่องนี้ของผมหยุดอยู่แค่นั้น พอมาอ่านหนังสือ [ภารตวิทยา](http://isriya.com/node/3648/nationalism-reinterpreted) พบว่าผู้เขียน กรุณา-เรืองอุไร กุศลาสัย อธิบายเรื่องนี้ไว้ละเอียด น่าสนใจมาก ### กำเนิดภาษา อารยธรรมอินเดียมีกำเนิดมาจาก "เผ่าอารยัน" (Aryan) ที่เดิมทีก็ไม่ได้อยู่ในอินเดียปัจจุบัน แต่อยู่แถวๆ อิหร่าน-อัฟกานิสถานในปัจจุบัน แล้วค่อยๆ บุกเข้ามาทางปากีสถานในปัจจุบัน และครอบครองอินเดียฝั่งเหนือ ต่อสู้กับชนเผ่าพื้นเมืองเดิม (ที่ไม่มีชื่อเรียกชัดเจน) และเผ่าทราวิฑ (Dravidian) ทางตอนใต้ สถาปนาเป็นอารยธรรมอินเดียขึ้น การรุกเข้ามาของอารยันในอินเดีย ก่อให้เกิด "คัมภีร์พระเวท" (Veda ใน Gundam 00 น่ะเอง) และศาสนาพราหมณ์ ที่ปัจจุบันยังหาจุดกำเนิดที่แน่ชัดไม่ได้ แต่สรุปๆ คืออารยธรรมอินเดีย-พราหมณ์มีแกนหลักอยู่ที่ "พระเวท" (แบบเดียวกับ [อารยธรรมยิวต้องยึดกับคัมภีร์ Old Testament](http://isriya.com/node/3559/a-brief-history-of-israel)) ภาษาที่ใช้ในอารยธรรมอินเดียยุคแรกถูกเรียกว่า "ภาษาพระเวท" ซึ่งภายหลังก็พัฒนาตัวเองออกไปเป็นภาษาอื่นๆ ในตระกูลเดียวกันอีกมาก แต่สายหลักๆ ก็มีสองสายคือ - สันสกฤต (Sanskrit) ซึ่งเป็นตัวแทนของอารยธรรม-ศาสนาแบบพราหมณ์ - บาลี (Pali) ซึ่งเป็นตัวแทนของอารยธรรม-ศาสนาแบบพุทธ ทั้งนี้ไม่ได้แปลว่าพุทธหรือพราหมณ์เป็นคนคิดสองภาษานี้ แต่เลือกจะนำภาษาที่มีอยู่แล้วมาใช้สื่อสารในกลุ่มของตัวเอง จนกลายเป็นภาษาประจำกลุ่มไป ภาษาสันสกฤตเป็นตัวแทนของคนชั้นสูง เป็นภาษาที่วรรณะพราหมณ์ใช้พูดกัน มีรูปแบบที่ "รุ่มรวย" (หรือถ้ามองในแง่ลบก็ต้องเรียกว่า "รุงรัง") ส่วนบาลีเป็นภาษาที่คนในสมัยนั้นสื่อสารกันจริงๆ ความซับซ้อนก็จะน้อยกว่า ทั้งสองภาษาถูกใช้ในอารยธรรมพุทธ-พราหมณ์ ซึ่งสองอารยธรรมนี้ก็ผลัดกันครองความเป็นเจ้าในอินเดียมานานเป็นพันปี ก่อนที่สุดท้ายจะ "แพ้ทั้งคู่" ให้กับอารยธรรม-ศาสนาอิสลามที่เข้ามาตอนหลัง ซึ่งใช้ภาษาเปอร์เซียเป็นภาษาของราชสำนัก (และต่อมาก็ประดิษฐ์ภาษาอูร์ดู ขึ้นมาเป็นสะพานระหว่างอิสลาม-พราหมณ์ ซึ่งตอนนี้กลายเป็นภาษาราชการของปากีสถาน) ภาษาบาลี-สันสกฤตเลยกลายเป็นภาษาที่ตายไปจากนั้น เพราะหมดยุคอิสลามในอินเดีย ก็ต่อด้วยยุคอาณานิคมของอังกฤษอีกก๊อกหนึ่ง อย่างไรก็ตาม งานวรรณคดีจำนวนมากของอินเดียยังอยู่ในรูปบาลี-สันสกฤต ทำให้ตอนนี้สองภาษานี้มีสถานะเป็นภาษาโบราณแบบเดียวกับภาษาละตินของฝั่งยุโรปนั่นเองครับ (หรือจะมองว่าเป็นคู่ "กรีก-โรมัน" ก็ได้เหมือนกัน) ทั้งสองภาษานี้เขียนได้ด้วยตัวอักษรหลายแบบ แต่แบบที่ใช้กันในพื้นที่คือตัวอักษรเทวนาคลี หรือ Davanagari (ตัวอย่าง = नागरी) ซึ่งพอมาใช้ในบ้านเราก็ใช้เสียงของบาลี-สันสกฤต แต่สะกดด้วยตัวอักษรไทยแทน ### บาลี vs สันสกฤต ภาษาไทยยืมคำจากบาลี-สันสกฤตมาเยอะมาก แต่เผอิญเราใช้กันจนชิน+ใช้โดยไม่สนใจอะไร เลยไม่ค่อยรู้ว่าคำไหนมาจากบาลี-สันสกฤตบ้าง (ตอนอ่านหนังสือแล้วจะ อ๋อๆๆๆ) จุดที่น่าสนใจคือ คำที่มีความหมายเดียวกันในบาลีและสันสกฤต แต่ออกเสียงต่างกัน พอมาเป็นคำในภาษาไทยแล้ว บางทีก็มีความหมายต่างกันไปด้วย (ทั้งที่ต้นฉบับมีความหมายเดียวกัน) ตัวอย่างคำที่มีความหมายเหมือนกัน [สันสกฤต] [บาลี] = [ไทย] * อัคนี, อัคคี = ไฟ * หฤทัย, หทัย = ใจ * สิงห์, สีห์ = สิงโต * สูรย์, สุริยะ = อาทิตย์ * วัชระ, วชิระ = สายฟ้า * ศิลปะ, สิปปะ = ศิลปะ คำที่มีความหมายเริ่มต่างกัน หรือใช้ในบริบทต่างกัน * ไมตรี, เมตตา = เมตตา * มัธยม, มัชฌิมา = กลาง * ประถม, ปฐม = ต้น * โทษ, โทสะ = ความทุกข์ * อาจารย์, อาจริย/อาเจรา = ครู * เสน่ห์, สิเน่หา = ความรัก * ศัพท์, สัททะ = เสียง/คำพูด * อารยะ, อริยะ = ความเจริญ * อาชญา, อาณา = อำนาจ/โทษ * สัตย์, สัจจะ = ความจริง คำที่กลายเป็นสองคำไปเลย * อาศจรรย์, อัจฉริยะ = ความแปลก * ราษฎร, รัฎฐะ = ประชาชน/เขตแดน * สถาน, ฐาน = ที่ตั้ง * วิสดาร, วิตถาร = ความหมายเดิมคือ "ละเอียด" * เกษตร, เขตต์ = ความหมายเดิมคือ "พื้นที่/ขอบเขต"